minuti.al

Rudolf Marku: Analiza e një poezie emblematike moderne

publikuar nga ExLibris, ne #ExLibris. ora 11:19

Përherë e më tepër në shtypin tonë dëgjojmë të artikulohen më me guxim termat Poezi/Letersi Moderne, Post Moderne/ Metafizike/…

Deri në vitin 1991 termat e tilla ishin një arsenal për të goditur në shënjester autorët që guxonin të devijonin rrugën e shënjtëruar të soc-realizmit. Këto terma zakonisht përdoreshin prej kritikëve dhe studjuesve të letersisë, të cilët kishin marrë përsipër rolin e gardianëve të pastërtisë së letersisë dhe arteve, për ta ruajtur me fanatizëm virgjiritetin e shënjtëruar ideologjik të krijuesve. Ishin terma që preosupozoheshin se krijuesit fatkeq që ekzaminoheshin si të prekur nga simptomnat e Modernizmit, postmodernizmit, Metafizkes (shpesh herë pa qënë të vetëdijshmë vetë autorët), qenë të prekur jo më pak se nga kolera a lebroza…Të dytët që preferonin përdorimin e këtyre termave, pas kritikëve, ishin natyrisht njerëzit që ndodheshin në krye të cenzures, me detyren e mbrojtjes së letersisë dhe arteve prej mundësisë së molepsjeve ideologjike, për të dalluar që në embrion shenjat e para të ndikimit prej artit modern, post- modern/metafizik…Ironikisht, ishin kritikët dhe studjuesit e letersisë që jepnin të parët alarmin për ndonjë shënj sado të vogël a të ndrojur të këtyre ndikimeve, me reagimin e menjëhershëm të kalimit të këtij alarmi në zyrat e shefave te vet…

Nuk dua të zgjatem në këtë temë e cila është e njohur nga të gjithë krijuesit e shoqërisë shqiptare para viteve ’90. Dhe as nuk më shkon ndërmend të marrë përsipër rolin e gjykatësit, për t’i gjykuar kritikët e cenzorët e kohës….Qëllimi im në këtë shkrim është fenomeni i sotëm i riciklimit me kokë poshtë i po këtyre termave në kritikën dhe studimet letrare sot. Dhe ndodh- jo krejtësisht në mënyrë të pashpjegueshme, -se janë pikërisht kritikët më vigjilent të para viteve ’90 , ata që flasin në mënyrën më të favorshme për modernizmin, post-post modernist…Duke i përdorur këto terma si lavdërime për autorët përkatës modern a post modern. Duke mos iu shkuar ndërmend se modernizmi a post modernizmi, ashtu si dhe realizmi, romantizmi a natyralizmi janë thjesht terma të Historisë së Letersisë, për të klasifikuar rryma të ndryshme dhe kanone të ndryshme të krijimtarisë letrare dhe artistike, që nuk i sigurojnë vetvetiu sukesesin veprës së veçantë letrare, vetëm e vetëm se autori i saj ka shkruar sipas kanoneve të një rryme letrare. Modernizmi, ashtu si Realizmi a Natyralizmi, kanë veprat dhe autorët e tyre të suksesshëm, siç kanë dhe autorët dhe veprat e tyre mediokre. Madje, shkrimtarët e talentuar asnjëherë nuk e ndjejnë veten rehat brenda klasifikimit të ngushtë të një rryme të veçantë letrare dhe artistike, sepse një shkrimtar i gjërë dhe veprat e tij mund të ketë në vetevete dhe elementët romantikë, dhe natyralistë, dhe realist dhe post -modernist njëherësh. Mjafton të marrim një shkrimtar të madh Rus, Nikolaj Gogol, për t’u bindur për këtë. Kjo është dhe arsyeja përse shkrimtari argjentinas Jorge Luis Borges ngulte këmbë se një shkrimatr i vertetë ndodhet gjithmonë jashtë klasifikimit të rrymave letrare.

Kurreshtja ime këtë radhe, është veçse një impuls sipërfaqësor, që ma krijoi leximi i një poezie shumë të njohur të Wallace Stevens-it, duke shprehur dëshirën time që ndonjë studjues i kalibrit të Ardian Vehbiut, a revista e tij prestigjioze ‘ Peisazhe të Fjalë’’ psh, të jepnin mendimin e tyre për fenomenin që do të shpreh më poshtë.

Pas viteve ’90, si të prekur nga një wand magjik, shumë terma dhe koncepte ndryshuan pozicjonet e veta të përdorimit : Koncepti letrar dhe artistik -realizëm, aq i stërlavdëruar më parë, u bë simboli i një arti që nënkuptonte mediokritetin, rrafshimin e fantazisë krijuese. Dhe po ashtu, falë wand-it çudibërës, personazhet negativë ndrruan vendet me personazhet e dikurshëm positive, dhe anasjelltas. Madje dhe elementët biografikë, aq të pëlqyeshme për soc-realizmin, u përdorën, natyrisht me kokë poshtë, dhe për letersinë post moderne a modern. Këtë rradhë një shkrimtar që kishtë bërë burg gjatë Komunizmit, a që kishte shkruar poezi në burgjet e komunizmit, provonte se mund të qe kandidati i parë i leterssisë moderne dhe të sukseshme…

Sot ka shumë shkrime për letersinë moderne dhe metafizike prej studjuesve dhe kritikëve më skematikë të kohës së kaluar. Por problem është se nuk mund të gjesh qoftë dhe nje tekst që ata e quajnë modern/postmodern që të analizohej prej tyre, me qëllimin që lexuesit ta kenë të qartë se ç’është në të vertetë një krijim modern/post-modern…Kritikët tanë duket se pëlqejnë vetëm përdorimin e termave, dhe jo aplikimin e tyre në zbërthimin e teksteve letrarë. Siç duket ky fenomen ka qënë një shqetësim dhe për vetë letersinë amerikane të viteve ’30 dhe ’40, kohë kur Wallace Stevens e shkroi dhe e botoi poezinë që do analizojmë më poshtë.

Për këtë arsye, mendova ta sjellë të përkthyer poezinë e njërit nga poetët më autoritarë të poezisë se shekullit të XX . Si një shembull se si mund të analizohej një poezi e vetme e një autori, për të provuar përktashmërinë estetike të tij. Poezia e Wallace Stevens është e lidhur drejtëpërdrejt me temën që kam hapur (‘to open a can of worms-thuhet në anglisht – të hapësh një kanaçe me krimba). Titullohet : ‘’Për poezinë moderne’’.

Pasi ta lexonit këtë Poezi, ju lutem të keni durimin që të lexoni dhe një analizë të përgjithshme rreth kësaj poezie dhe autorit të saj. Analiza është një miksazh mendimesh dhe opinionesh rreth saj nga autorë të ndryshëm. Gjithsesi, vetë poezia e mjeshtrit Wallace Stevens mendoj se na jep mundësinë që të shohim dhe një koncept tjetër për poezinë moderne, natyrisht, një koncept favorizues, por krejt i ndryshëm nga ajo që shprehin përgjithësisht- me ndonjë përjashtim të vogël- studuesit tanë dhe kritikët tanë.

Poema e mendjes në aktin e kërkimit
Të asaj që do mjaftonte. Nuk ka qenë gjithmonë
Që të gjëndej: skena ishte gati; përsëriste
Ato që ishin në skenar.
Pastaj teatri u ndryshua
Në diçka tjetër. E kaluara e tij mbeti si një suvenir
Duhet të jetë e gjallë, të mësojë gjuhën e vendit.
Duhet të përballet me burrat e kohës dhe të takojë
Gratë e kohës. Duhet të mendojë për luftën
Dhe duhet të gjejë atë që mjafton. Duhet
Të ndërtojë një skenë të re. Duhet të jetë mbi atë skenë
Dhe, si një aktor i pangopur, ngadalë dhe
Me përqendrim, të flasë fjalë që në vesh,
Në veshin më të ndjeshëm të mendjes, përsërisin,
Saktësisht, atë që dëshiron të dëgjojë, në tingullin
E të cilit, një audiencë e padukshme dëgjon,
Jo dramën, por veten, të shprehur
Në një ndjenjë si e dy njerëzve, si e dy
Emocioneve që bëhen një. Aktori është
Një metafizicien në errësirë, që tingëllon
Një instrument, që prek një tel të hollë që jep
Tinguj që kalojnë në një saktësi të befasishme, plotësisht
Që e përfshin mendjen, poshtë së cilës nuk mund të zbresë,
Përtej së cilës nuk ka dëshirë të ngjitet.
Duhet
Të jetë gjetja e një kënaqësie, dhe mund
Të jetë e një burri që patinon, e një gruaje që vallëzon, e një gruaje
Që kreh flokët. Poema e aktit të mendjes.

Një analizë e kësaj poezie, në tekstet e Shkollave të Mesme të ShBA, do të ishte pak a shumë si më poshtë:

Përshtatshmëria dhe Ndryshimi – Poezia thekson se poezia moderne duhet të jetë e përshtatshme dhe reaguese ndaj një bote që ndryshon vazhdimisht, duke u larguar nga format fikse dhe konvencionet e vendosura.

Mendja në Veprim: Stevens vë në pah rolin aktiv të mendjes në procesin poetik, duke sugjeruar që poezia moderne duhet të jetë një eksplorim i funksionimit të mendjes dhe përballjes së saj me realitetin.

Të Gjeturit e Asaj që Mjafton: Koncepti qendror i poezisë është se poezia moderne përpiqet të gjejë “atë që mjafton”, që do të thotë të ofrojë kuptim, kënaqësi dhe një ndjenjë rendi në një botë kaotike.

Poeti si Aktor: Stevens përdor metaforën e poetit si një aktor në skenë për të ilustruar aspektin performues të poezisë moderne. Poeti mishëron frymën e kohës dhe ndërvepron me audiencën përmes krijimtarisë së tij.

Përtej Subjekteve Tradicionale: Sipas Stevens, poezia moderne nuk duhet të kufizohet vetëm në subjektet tradicionale, por duhet të trajtojë gjithashtu realitetet dhe përvojat e botës modern.

Forma Dynamike: Struktura e vargut të lirë në poezi, pa një skemë të caktuar rimash apo metrikë, pasqyron temën e lëvizshmërisë dhe përshtatshmërisë që përcjell poezia.

Struktura dhe Stili:

Poezia është shkruar në varg të lirë, pa një skemë të rregullt rimash apo metrikë.

Ajo është ndarë në dy seksione nga një rresht bosh.

Vargjet ndryshojnë në gjatësi, duke pasqyruar temën e fleksibilitetit.

Përdor imazhe të gjalla dhe metafora për të shprehur idetë e saj.

Lidhja me Modernizmin:

“Mbi Poezinë Moderne” është një kontribut i rëndësishëm në poezinë moderniste, që pasqyron theksin e kësaj lëvizjeje mbi eksperimentimin, subjektivitetin dhe eksplorimin e përvojës moderne.

Poetët modernistë shpesh përballeshin me tema si fragmentimi, alienimi dhe kërkimi për kuptim në një botë që ndryshon shpejt. Poezia e Stevens pasqyron këto shqetësime duke theksuar nevojën që poezia të përshtatet me botën moderne dhe të gjejë mënyra të reja për të ndërvepruar me realitetin.

Në thelb, “Mbi Poezinë Moderne” është një thirrje që poezia të përqafojë ndryshimin, të angazhohet me kompleksitetet e botës moderne dhe të gjejë forma të reja për të ofruar kuptim dhe kënaqësi për lexuesit. Ajo është një dëshmi për fuqinë e qëndrueshme të poezisë për t’u përshtatur dhe për të ofruar ngushëllim e thellësi në përballje me një botë në ndryshim të pandërprerë.

Një analizë më e thellë:

‘Mbi poezinë moderne’ fillon dhe përfundon me rreshta që nuk janë fjali të plota: “Poema e mendjes në aktin e gjetjes / Asaj që mjafton.” Dhe “Poema e aktit të mendjes.” Ato janë një subjekt dhe një ripërmbledhje, por jo një temë. Duke munguar folja kryesore, këto rreshta shmangin pohimin e një teme. Por, më me rëndësi, ato shmangin lidhjen e aktit të mendjes me kohën; akti i mendjes nuk është as në të kaluarën, as në të tashmen, as në të ardhmen. Ai është i vazhdueshëm. Këto jo-fjali theksojnë gjithashtu se mendja duhet të veprojë, jo të presë pasivisht për frymëzim apo intuitë. Dhe mendja duhet të kërkojë të gjejë “atë që do të mjaftojë.” Ajo çka thotë kjo për poezinë moderne do të trajtohet në mënyrë metaforike në poemë, me metaforën organizuese të një skene të re në të cilën poeti modern do të interpretojë.

Rreshtat e poemës, një varg i lirë jotradicional, nuk rimojnë dhe nuk janë metrikë. Ato variojnë nga dhjetë deri në katërmbëdhjetë rrokje. Një gjë e habitshme në tingujt e poemës është se tre nga rreshtat përfundojnë dobët; domethënë, fjalët e fundit të këtyre rreshtave kanë rrokje të pambështetura. Rreshti hapës, i cituar më sipër, ka një përfundim të dobët—“Poema e mendjes në aktin e gjetjes…” Kjo shpërndarje e forcës retorike thellohet më tej nga fakti që poeti nuk i vendos frazat e përsëritura paralele në fillim të rreshtave, një teknikë që quhet “anafora,” ku do të kishin qenë më të fuqishme. Për shembull, menjëherë pas ndarjes së parë, tipografia tradicionale mund t’i kishte renditur fjalët kështu:

Duhet të jetë e gjallë, të mësojë gjuhën e vendit.

Duhet të përballet me burrat e kohës

Dhe të takojë gratë e kohës.

Duhet të mendojë për luftën

Dhe duhet të gjejë atë që mjafton.

Duhet të ndërtojë një skenë të re.

Duhet të jetë në atë skenë…

(“Ajo” – i referohet “poemës së mendjes.”)

Riorganizimi i fjalëve si më sipër e bën më të qartë dobësinë retorike të rreshtave origjinalë. “Të mendojë për luftën” dhe “të gjejë atë që mjafton,” si dhe fjalët e tepërta në dy rreshtat e fundit—të gjitha dobësojnë çdo energji që idetë mund të kishin pasur në duart e një poeti shumë retorik dhe jo-modernist si Rudyard Kipling. Por idetë në këto rreshta origjinalë duhet të shqiptohen nga folësi për të çuar poemën përpara. Edhe pse mund të duken të zakonshme, ato kryejnë funksionin e tyre; për më tepër, ato prezantojnë metaforën formuese të poemës. Poema moderne duhet jo vetëm të “ndërtojë një skenë të re,” por edhe të gjejë fjalë që “do të mjaftojnë” pa përsëritur thjesht skenare dhe peizazhe të vjetra, forma dhe ide të përdorura më parë. Poema moderne duhet të gjejë atë që mjafton dhe ta “bëjë të re.”

Më pas, fjalët ngrihen nga retorika e pa-theksuar në nivelin e poezisë. Ky fragment zgjat nga “Si një aktor i pangopur, ngadalë dhe…” (rreshti 11) deri te “Përtej së cilës nuk ka vullnet të ngrihet” (rreshti 23). Çfarë bën ky “aktor i pangopur,” kjo poemë moderne? Ajo duhet të gjejë atë që do të kënaqë nevojat shpirtërore njerëzore pasi të zëvendësojë format e mëparshme të shprehjes dhe idetë, të cilat për modernistët janë bërë vetëm “suvenire.” Lexuesi ka mundësinë të zgjedhë se për cilin “të kaluar” po mendon poeti. Mund të jetë për format më të hershme të poezisë, për didaktizmin e saj, për rënien e vlerave komunitare, veçanërisht besimin në fetë judeo-kristiane, apo diçka tjetër. Ndoshta leximi më i kënaqshëm është të pranosh të gjitha këto mundësi. Ky fragment qendror që përshkruan poezinë moderne dhe folësin e saj përfundon me këto rreshta:

Aktori është

Një metafizikant në errësirë, duke prekur

Një instrument, duke prekur një tel të hollë që jep

Tinguj që kalojnë përmes saktësive të menjëhershme, plotësisht

Duke përfshirë mendjen…

(rreshtat 18–22)

Në epokat e mëparshme të besimit, folësit, qofshin priftërinj apo poetë, shpjegonin metafizikën e tyre sikur vinte nga një frymëzim hyjnor, një zbulesë, një dritë shpirtërore. Poema moderne e Stevens nuk duhet të gjejë një “mesazh” të zbuluar, por poema që plotësojnë një nevojë që më parë ishte përmbushur nga poezitë tradicionale.

Për Stevens-in, poezia moderne e ngrinte poetin dhe lexuesin nga monotonia e jetës së përditshme në një moment të ndritshëm, edhe nëse të përkohshëm, të jetës së thellë. Që lexuesi të marrë pjesë në këtë përvojë estetike, ai ose ajo duhej të angazhohej aktivisht në kuptimin e poezisë. Me një poet të vështirë dhe serioz si Stevens, një mënyrë për ta bërë këtë është të gjesh poezi në të njëjtin libër që “gjallërojnë ndërsjelltas fjalët” e poezisë në fjalë. Në këtë rast, Seksioni IV i “Variacione mbi një ditë vere,” botuar në Parts of a World (1942), ofron ndihmë për “Of Modern Poetry”:

Fjalët i shtohen shqisave. Fjalët për ndriçimin

E mikës, lëkundjen e barit,

Mbulesën e Arahnes mbi pemët e vdekura,

Janë syri që bëhet më i madh, më intensiv.

Kur folësi thotë, “mika (mineral) ndriçon,” fjalia kërkon pak imagjinatë verbale nga poeti ose lexuesi. Metafora personifikuese, “lëkundja e barit,” kërkon më shumë përfshirje aktive nga lexuesi në interpretimin e fjalëve. Dhe, më në fund, shprehja e papritur “mbulesa e Arahnes mbi pemët e vdekura” sfidon dhe shpërblen lexuesin aktiv. Imazhi është i Arahnes që thur rrjetat e saj përreth pemëve të vdekura. Zgjedhjet e çuditshme të fjalëve dhe imazhet metaforike “i shtohen shqisave” dhe syri i lexuesit, mendja, bëhet “më e madhe, më intensive.” Ofrimi i një rritjeje dhe intensiteti të tillë për mendjen është një mënyrë thelbësore përmes së cilës poema moderne gjen atë që mjafton.

Përveç zgjedhjeve të fuqishme të fjalëve dhe imazheve metaforike, poezia moderne ofron tinguj të papritur në vend të rimave dhe metrikave tradicionale. Poeti modern, ai “aktor i pangopur,” qëndron në skenën e re “duke prekur një tel të hollë që jep / Tinguj që kalojnë përmes saktësive të menjëhershme.” Ai apo ajo mund të luajë një instrument modest, por, në nivelin e prozodisë, çka ka rëndësi janë “saktësitë e menjëhershme” të tingullit të fjalëve. Muzika e re ka “thekse fisnike / Dhe ritme të qarta, të paikshme,” që nuk janë dëgjuar kurrë më parë, siç thotë Stevens në “Trembëdhjetë mënyra për të parë një zog të zi.”

Poema moderne “e përfshin plotësisht mendjen,” jo vetëm e mbush atë si kuptim i hedhur në një enë të zbrazët, por e përfshin. Format e reja të gjetjes së asaj që mjafton krijohen nga metafizika e errët e aktorit; ritmet e qarta dhe të pashmangshme; dhe imazhet që lindin nga gjërat e zakonshme si “një burrë që rrëshqet mbi akull, një grua që vallëzon, [apo] një grua / Që krihet.” Imagjinata që krijon një poemë moderne i jep lexuesve të saj atë që mjafton përmes kënaqësisë së menjëhershme dhe intensive të të parit të risisë së imagjinuar në realitet.

Rreth autorit:

Në vitin 1950, Stevens botoi përmbledhjen e tij të fundit me poezi të reja, The Auroras of Autumn. Poemat në këtë vëllim tregojnë një Stevens që vazhdon të përpunojë dhe sistemojë idetë e tij rreth imagjinatës dhe poezisë. Ndër veprat më të shquara të këtij vëllimi është “Një Mbrëmje e Zakonshme në New Haven”, e cila përbën një tjetër grup shënimesh drejt një fiksioni suprem. Këtu, Stevens gjen sublimen në atë që duket i zakonshëm, duke regjistruar meditime mbi një mbrëmje të caktuar. Stili këtu është i kursyer dhe abstrakt, duke rezultuar në një poezi që kënaqet me dykuptimësinë dhe paqartësinë e përkufizimeve: “Nuk është premisa që realiteti / Është i ngurtë. Mund të jetë një hije që përshkon / Një pluhur, një forcë që përshkon një hije.” Në këtë poezi, Stevens një herë tjetër e shpjegon fiksionin suprem si sintezën përfundimtare të perceptimit dhe imagjinatës, dhe prodhon një poezi për poezinë: “Kjo poezi që zhvillohet pafundësisht / Shfaq teorinë e poezisë, / Si jeta e poezisë.” Poezi të tjera në The Auroras of Autumn janë po ashtu vetë-reflektuese, por përfundimisht më pak ambicioze dhe provokuese, të fokusuara më shumë në shfaqjen e të zakonshmes përmes abstraksionit, duke nxitur kështu një ndjenjë misteri dhe, njëkohësisht, rregulli. Siç vuri në dukje poetja Louise Bogan në një recension për The New Yorker, vetëm Stevens “mund të përshkruajë thjeshtësitë e botës natyrore me më shumë mjeshtëri të drejtpërdrejtë,” edhe pse ajo shtoi se bota e tij natyrore “është çuditërisht bosh nga qenie njerëzore.”

Stevens pasoi The Auroras of Autumn me një vëllim në prozë për poetikën e tij, The Necessary Angel. Në esenë “Kalorësi fisnik dhe tingulli i fjalëve” ai trajtoi përgjigjen e imagjinatës ndaj vështirësive, dhe në “Figura e të Riut si Poet Burrëror” ai një herë tjetër mbrojti imagjinatën si mjetin drejt një realiteti që tejkalon veprimin e thjeshtë dhe arsyetimin. Ajo që qëndron konsistente në këtë vëllim është gatishmëria e Stevens për të paraqitur idetë e tij në një mënyrë të saktë dhe të kuptueshme. Kështu, The Necessary Angel ndriçon ndjeshëm poezinë e tij.

Nga fillimi i viteve 1950, Stevens u konsiderua si një nga poetët më të mëdhenj bashkëkohorë amerikanë, një artist abstraksionet precize të të cilit ushtruan ndikim të rëndësishëm mbi shkrimtarë të tjerë. Megjithë këtë njohje të gjerë, Stevens ruajti pozicionin e tij në kompaninë Hartford, ndoshta nga frika se do të mbetej i izoluar nëse do të largohej nga posti i tij fitimprurës. Në vitet e fundit të punës së tij atje, Stevens fitoi shumë çmime letrare, përfshirë Çmimin Bollingen për Poezi, Çmimin Kombëtar të Librit më 1951 për The Auroras of Autumn, si dhe disa doktoratura nderi. Megjithatë, lavdërimet më të mëdha i mori me botimin më 1955 të The Collected Poems of Wallace Stevens, i cili i solli Çmimin Pulitzer për poezi dhe një tjetër Çmim Kombëtar të Librit. Në këtë vëllim, Stevens përmblodhi pothuajse gjithë poezinë e tij të mëparshme të botuar, përveç Owl’s Clover, dhe shtoi edhe 25 poezi të tjera nën titullin “Shkëmbi” (The Rock). Përfshirë në këtë seksion janë disa nga poezitë më të mira dhe më tipikisht abstrakte të Stevens-it. Në mënyrë të përshtatshme, poezia e fundit në “Shkëmbi” titullohet “Jo Idetë për Gjënë, por Vetë Gjëja,” në të cilën realiteti dhe imagjinata përshkruhen si duke u bashkuar në çastin e perceptimit: “Ajo britmë e hollë — ishte / Një Korist, c-ja e të cilit i parapriu korit. / Ishte pjesë e diellit kolosal, / I rrethuar nga rrethat e tij korale, / Ende larg. Ishte si / Një njohuri e re e realitetit.”

Pas botimit të poezisë së mbledhur, Stevens vuajti gjithnjë e më shumë nga kanceri dhe u shtrua disa herë në spital. Ai vdiq në gusht të vitit 1955. Në vitet që pasuan vdekjen e tij, reputacioni i Stevens mbeti i fuqishëm. Errësira dhe abstraksioni i poezisë së tij rezultuan veçanërisht tërheqës për studentët dhe akademikët, duke gjeneruar kështu kritikë të gjerë. Ndër interpretuesit më të respektuar të veprës së Stevens janë Helen Vendler, e cila ka demonstruar ekspertizë të veçantë mbi poezitë më të gjata, dhe Harold Bloom, libri i të cilit Wallace Stevens: The Poems of Our Climate është ndoshta më provokuesi dhe më substanciali, megjithëse i dendur dhe fjalëshumë, nga shumë vëllime që i kushtohen gjithë kanonit të Stevens-it. Për Bloom, Stevens është “një pjesë jetike e mitologjisë amerikane.”