minuti.al

Diversiteti kulturor në marrëdhëniet ndërkombëtare

publikuar nga user7, ne #Lapsi.al. ora 07:10

Zhvillimi i temës së diversitetit kulturor në marrëdhëniet ndërkombëtare. Diversiteti kulturor është një nga temat më të debatuara të shoqërisë në mijëvjeçarin e ri. Mijëvjeçari i ri bashkë me ritmet e larta globalizuese solli në diskutimet e elitave edhe çështjen e diversitetit kulturor si dimension i rëndësishëm i integrimit në shoqërinë e re globale, që duhej pasqyruar në konventat ndërkombëtare. Një nga shtysat e kësaj vëmendjeje ishte praktika e rregullimeve ligjore ndërkombëtare që fokusoheshin kryesisht te shkëmbimet ekonomike.

Një grup studiuesish, kryesisht franko-kanadezë, u morën gjatë me perspektivat, të ardhmen e diversitetit dhe u përpoqën të influenconin me kërkesat e tyre, sanksionimin e ekzistencës dhe zhvillimit të tij në konventat ndërkombëtare (UNESCO), duke ia bashkangjitur me shkathtësi çështjen e diversitetit, temave juridike mbi marrëveshjet për shkëmbimet tregtare, rregullimet e tregjeve etj.

Një grup i dytë (nga të cilët më i spikaturi ishte Hofstede) e orientoi vëmendjen në integrimin e grupeve të ndryshme kulturore në procesin e prodhimit dhe menaxhimit në skemat e reja globale, duke studiuar dhe duke prezantuar përfundime në interes të çështjes multikulturore.

Në fund të Luftës së Ftohtë, politologu amerikan Samuel P. Huntington, në një artikull të titulluar “Përplasja e qytetërimeve”, sugjeroi se konfliktet e së ardhmes do të lidhen gjithnjë e më shumë me çështjet kulturore ose identitare.

Paradoksalisht, sa më shumë që globalizimi zhvillohet në kuptimin e një homogjenizimi të kulturës dhe të imponimit të disa modeleve kulturore, kryesisht që vijnë nga kultura perëndimore dhe anglo-saksone, aq më shumë bota moderne përballet me konflikte të reja.

Ligjërimi për rëndësinë e diversitetit kulturor në periudhën e re të globalizimit të cilësuar si “fundi i historisë” nga Fukyuama u zhvillua në ambientet e institucioneve ndërkombëtare krahas me ligjërimin për ruajtjen e biodiversitetit. Edhe për diversitetin kulturor, argumentet u ndërtuan me temë dhe leksik të orientuar drejt rëndësisë së ruajtjes së ekosistemeve kulturore (zhvillimeve kulturore brenda një habitati të caktuar gjeografik).

Tema e diversitetit kulturor u zhvillua në këtë mënyrë si një objektiv global për t’u arritur dhe që gjeneron interes, pjesëmarrje, fushata, lobime nga intelektualë të fushave të ndryshme dhe në fusha të ndryshme.

Periudha pas Luftës së Dytë Botërore, zhvillimi i institucioneve ndërkombëtare dhe ndërtimi i vazhdueshëm i arkitekturës së sigurisë, përpjekjet për ruajtjen e paqes pas tmerreve të luftës, ndihmoi në zhvillimin e temës së diversitetit.

Geert Hofstede, antropolog holandez në fund të viteve ’60-të, filloi studimin e proceseve ndërkulturore në procesin e prodhimit duke pasur në fokus korporatat shumëkombëshe. Puna e tij do të reflektonte dhe ndikonte në zhvillimin e temës së diversitetit kulturor në marrëdhëniet ndërkombëtare. Teoria e dimensioneve kulturore të Hofstedes ofron edhe sot një kuadër të rëndësishëm për të kuptuar ndikimin e kulturës në mjediset organizative dhe marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare.

Dimensionet Kulturore të formuluara prej tij – distanca hierarkike, individualizmi vs. kolektivizmit, feminiteti vs. maskulinitetit, kontrolli i pasigurisë, orientimi afatgjatë kohor, falja vs. vetëpërmbajtjes – shpjegojnë sesi kulturat e ndryshme qasen ndaj autoritetit, bashkëpunimit, vendimmarrjes, riskut, strategjisë afatgjatë dhe komunikimit ndërkulturor.

Në grupet multikulturore (p.sh. grupet punëtore me emigrantë të integruar nëpër fabrika) zgjidhja e problemeve është më e thjeshtë, sepse vlerësohen nga më shumë se një këndvështrim kulturor. Brenda këtyre grupeve shmangen përfundimet e thjeshtuara të arritura më tepër si rrjedhojë e solidaritetit kulturor në grupet homogjene, se sa rrjedhojë e analizës së problemit.

Këto dallime kulturore nuk janë vetëm çështje të brendshme të menaxhimit, por ndikojnë drejtpërdrejt në mënyrën se si ndërmarrjet lidhen me partnerë ndërkombëtarë, përshtaten me rregullat e tregjeve të huaja dhe ndërtojnë marrëdhënie të qëndrueshme tregtare.

Në kontekstin e tregtisë ndërkombëtare, ku bashkëpunojnë aktorë me profile kulturore të ndryshme, kuptimi i këtyre dimensioneve është thelbësor për të shmangur keqkuptime, për të lehtësuar negociatat dhe për të krijuar partneritete afatgjata. Për shembull, një kulturë e organizuar fort rreth hierarkisë vertikale mund të interpretojë ndryshe procesin e vendimmarrjes nga një kulturë më horizontale, çka ndikon në ritmin dhe stilin e bashkëpunimit ekonomik.

Për më tepër, pranimi dhe menaxhimi i diversitetit kulturor në mjediset shumëkombëshe sjell përfitime konkrete në treg: rritje të kreativitetit, shmangie të mendësisë së njëtrajtshme, si dhe përmirësim të reputacionit të kompanisë.

Ndërmarrjet që promovojnë përfshirjen e kulturave të ndryshme janë më tërheqëse në ditët e sotme për brezat e rinj të cilët e shohin larmishmërinë si vlerë themelore. Në këtë mënyrë, diversiteti kulturor kthehet në një avantazh konkurrues, duke ndikuar pozitivisht në performancën tregtare dhe në etikën e brendshme të kompanive.

Kontributi i Hofstedes qëndron në faktin se ai e lidhi çështjen e diversitetit kulturor me një fushë praktike dhe me ndikim si biznesi, duke i dhënë legjitimitet kulturës si faktor i rëndësishëm në globalizimin ekonomik.

Nëpërmjet kësaj teorie, menaxherët dhe sipërmarrësit ndërkombëtarë mund të bëhen jo vetëm aktorë më të suksesshëm ekonomikisht, por edhe promotorë të vlerave ndërkulturore në tregtinë globale.

“Betejat” kryesore të diversitetit kulturor

Por “betejat” kryesore të diversitetit kulturor dhe zhvillimit të temës së tij në marrëdhëniet ndërkombëtare u bënë në gjirin e UNESCO-s. E krijuar në vitin 1945, si pjesë e OKB-së, u bë hapësira kryesore për të promovuar diversitetin si përpjekje e vazhdueshme për një paqe të qëndrueshme në botë nëpërmjet bashkëpunimit në fushën e artit, kulturës dhe edukimit.

Një nga meritat e para të drejtuesve të UNESCO-s dhe ekipeve të saj ishte pasurimi me termin “kulturë” i shprehjeve tekstuale të traditës “bashkëpunim intelektual”. Në këtë mënyrë, termi kulturë dhe më vonë diversitet kulturor do të bëheshin pjesë e fjalorit të së drejtës ndërkombëtare dhe ligjërimeve të marrëdhënieve ndërkombëtare bashkëkohore.

Në këtë këndvështrim, bashkëpunimi kulturor ndërkombëtar prezantohet edhe sot, i pazëvendësueshëm për objektivin e garantimit dhe ruajtjes së paqes dhe sigurisë ndërkombëtare në botë. Ky proces mund të ekzistojë duke u kujdesur jo vetëm për respektimin e pavarësisë dhe integritetit të shteteve anëtare, por edhe për sigurimin e “diversitetit të frytshëm të kulturave të tyre”.

Kjo është filozofia mbi të cilën vazhdon të bazohet i gjithë sistemi dhe përfaqëson atë “fil rouge” që bashkon dhe karakterizon veprimin normativ të UNESCO-s në sektorin kulturor, duke i dhënë asaj koherencë logjike dhe sistematike.

Pikërisht për këtë, diversiteti kulturor figuron në opinionin publik, ndër parimet themelore juridike të së drejtës kulturore ndërkombëtare.

Gjatë gjithë proceseve të studimit, konvergimit të qëndrimeve, hartimit të teksteve ligjore, negocimit me delegacionet e shteteve për ratifikimet etj., trajtimi i temës së diversitetit kulturor nuk u shkëput asnjëherë nga tema e tregtisë ndërkombëtare dhe kjo solli jo pak probleme për studiuesit dhe ekspertët që u angazhuan.

Gjatë negociatave, disa shtete, e konsideruan tekstin e konventës (2005) një instrument të proteksionizmit të maskuar në fushën e tregtisë dhe shkëmbimeve ndërkombëtare dhe si të tillë, jo të frytshëm për qarkullimin e lirë të ideve.

Ky kundërshtim prodhoi disa kritika ndaj aktivitetit të UNESCO-s, por që gjithsesi nuk e zbehu punën e saj për promovimin dhe kontrollin e zbatimit të dispozitave të konventës.

Kultura, dhe në veçanti politikat kulturore, shkaktuan në periudhën pas Luftës së Dytë, një debat ndërkombëtar që vazhdon edhe sot dhe ka të bëjë me trajtimin e të mirave dhe shërbimeve kulturore në marrëdhëniet ekonomike ndërkombëtare.

Dy ishin perspektivat në dukje të papajtueshme në qendër të tij, qëndrimi se nëse mallrat dhe shërbimet kulturore kanë një vlerë tregu dhe janë pjesë e qarqeve tregtare, ato nuk mund të krahasohen me mallra të thjeshta, sepse ato janë bartëse vlerash dhe simbolesh dhe prej andej ndikojnë në identitetin kulturor të një kombi.

Rrjedhimisht kultura duhet t’i nënshtrohet një përjashtimi nga normat dhe rregullat e liberalizimit të tregtisë. Ky është parimi i përjashtimit kulturor, i mbrojtur në radhë të parë nga qeveritë e Francës dhe Kanadasë (Quebec-ut).

Qëndrimi tjetër konsideronte kulturën një sektor ekonomik si çdo tjetër, dhe masat publike për promovimin dhe mbrojtjen e industrive kulturore janë vetëm një formë tjetër e papranueshme e proteksionizmit.

Shtetet e Bashkuara e kanë mbrojtur këtë qasje, që mallrat dhe shërbimet kulturore nuk mund të jenë objekt i dispozitave specifike në marrëveshjet ndërkombëtare tregtare.

Ndryshe nga konteksti frankofon, referenca amerikane për diversitetin kulturor është e lidhur me lirinë e zgjedhjes së individit për të konsumuar një shumëllojshmëri të madhe të produkteve kulturore.

Diversiteti i produkteve kulturore të ofruara duhej të përputhej me diversitetin gjithmonë në rritje të tregut global.

Në këtë mënyrë koncepti aplikohet si produkti efektiv i tregut dhe jo si produkti i politikave aktive nga ana e qeverisë.

Specialistë të ndryshëm, lobuan që kultura dhe diversiteti kulturor, të gjenin përdorimin e duhur në marrëveshjet ndërkombëtare.

Fillimisht politika zyrtare të shteteve të ndryshme treguan interes të bashkonin temën e diversitetit kulturor (ruajtjen, mbrojtjen, promovimin), futjen dhe pasqyrimin e saj në legjislacionin ndërkombëtar – me interesat e tyre në fushën e tregtisë ndërkombëtare.

Këto qëndrime sollën që studiues dhe lobues si Dorval Brunelle apo Louise Beaudoin të fillojnë t’i konsiderojnë marrëveshjet tregtare jo thjesht nga këndvështrimi i ndikimit në kulturë, por si praktika të mirëfillta kulturore.

Në fund të viteve ‘90-të, u rrit trysnia në media dhe organizmat ndërkombëtarë, për cilësimin e diversitetit kulturor si temë jo dytësore, por të barabartë me temat e tjera, edhe atë ekonomike.

Kundërshtarët e saj do të jenë sipas Beaudoin-it, “mumifikimi i kulturës”, nacionalizmi etnik dhe proteksionizmi.

Grupi franko – kanadez theksoi tezën se marrëveshjet ndërkombëtare duhet të synojnë njohjen e rolit thelbësor të diversitetit kulturor në zhvillimin ekonomik dhe social në shoqëri. Ato theksuan, ndër të tjera, natyrën e dyfishtë kulturore dhe ekonomike të mallrave dhe shërbimeve kulturore, si dhe të drejtën themelore të çdo individi dhe shoqërie për të qenë në gjendje të marrë pjesë dhe të përfitojë nga jeta kulturore.

Objekti i marrëveshjeve duhet të arrijë, sipas tyre, në një perspektivë kulturore të artikuluar mbi raportin kulturës-tregti, duke specifikuar të drejtat dhe detyrimet e shteteve pale, duke iu përgjigjur nevojave të vendeve në zhvillim për çështjet e diversitetit kulturor, duke i rregulluar, por pa iu shmangur rregullave të tregut.

(Edhe taksa e një bilete kinemaje për të ndjekur një film perëndimor në një vend në zhvillim, duhet të gjejë referime juridike).

Formimi kulturor i këtij grupimi i dedikohej “shkollës” franceze dhe u reflektua në debatet dhe polemikat e zhvilluara në gjirin e organizatave ndërkombëtare, veçanërisht brenda UNESCO-s.

Në Francë, diversiteti kulturor është i lidhur me politikat kulturore të cilat kanë për qëllim mbrojtjen e kulturës nga “dora e padukshme” e tregut. “Kultura” këtu korrespondon me kulturën vendase, ndërsa “tregu” korrespondon me kulturën globale dominuese, ose, në fjalë të tjera, kulturën amerikane.

Prandaj, fraza e vogël që simbolizonte fushatën franceze për diversitetin kulturor në UNESCO, “kultura nuk është një mall si të tjerat”, thekson këtë ndarje midis kulturës dhe tregut. Ajo sugjeron se kultura është esencialisht koncept më i lartë se tregu, për këtë arsye meritonte trajtim “të veçantë” duke e larguar nga mekanizmat automatikë të tregut.

Konventa e vitit 2005, e UNESCO-s “Mbi mbrojtjen dhe promovimin e diversitetit kulturor” ishte një arritje e rëndësishme në këtë fushë. Ajo erdhi mbas miratimit po nga UNESCO të “Deklaratës universale mbi diversitetin kulturor” të vitit 2001.

Këto dokumente – pjesë e legjislacionit ndërkombëtar dhe funksionale nëpërmjet sistemit të marrëveshjeve ndërkombëtare, janë fryt edhe i punës studimore të studiuesve dhe aktivistëve shoqërorë si Francois de Bernard, George Azzaria, Raphael Canet, Geert Hofstede, Nancy Adler, Renald Goulet etj.

Dy nga studiuesit dhe intelektualët që dhanë dhe vazhdojnë të japin kontribut në zhvillimin e kësaj teme janë Francois de Bernard dhe Raphael Canet.

I pari vuri në dukje rrezikun e reduktimit në një slogan të diversitetit kulturor dhe e konsideroi thelbësore të riformulohej konceptualisht ideja e diversitetit kulturor. Diversiteti kulturor sipas tij është:

I larmishëm, jo ​​në kuptimin e një vëzhgimi, por të një lëvizjeje dinamike të pandërprerë; Kulturor, duke insistuar në specifikën e kulturës, ndër të tjera në lidhje me natyrën dhe biodiversitetin; Dinamik, jo statik; Edhe përgjigje, edhe pyetje; Një projekt, në kuptimin e një grupi koherent idesh, përpjekjesh dhe objektivash.

Po sipas de Bernard-it, ky projekt që është njëkohësisht teorik, juridik dhe politik, duhet të jetë pjesë e takimit të filozofisë, shkencave njerëzore dhe shoqërore me ligjin, në mënyrë që të vazhdojë qëndrueshmëria e domenit kulturor ndaj atij tregtar.

I dyti e përshkroi epokën e globalizimit dhe të Shoqërisë së Informacionit si sfidë për të ruajtur diversitetin kulturor, sidomos përballë forcave të tregtisë ndërkombëtare. Raphaël Canet theksoi në tezat e tij asimetrinë e thellë në qarkullimin global të informacionit mes vendeve të zhvilluara dhe atyre në zhvillim, duke ngritur pikëpyetje rreth mbrojtjes së identiteteve kulturore.

Ai identifikoi katër qasje kryesore në këtë drejtim: rregullimin e flukseve të informacionit (qasje konfrontuese e viteve 1970 e zhvilluar në UNESCO); tregun e lirë (i përfaqësuar nga OBT-ja, që mohon natyrën e veçantë të produkteve kulturore); konceptin e singularitetit kulturor (qasje aktuale në UNESCO që kërkon mbrojtje të veçantë për produktet kulturore nga rregullat e tregut); si dhe ruajtjen e diversitetit brenda Shoqërisë së Informacionit (një qasje më e vonshme dhe më neutrale, që i lë shtetet të vetme në këtë detyrë).

Tensioni midis vlerave kulturore dhe logjikës së tregut vazhdon të mbetet një sfidë e hapur sipas Canet-it në politikat ndërkombëtare.

Si një nga figurat përfaqësuese të altermondializmit (globalizimit ndryshe të dëshirueshëm) ai shprehu frikën ndaj hegjemonisë liberale pas viteve ’90-të, me argumentin se grupimet ekonomike po e zhvendosnin vëmendjen nga problemet e brendshme sociale drejt diskurseve identitare në shoqëri, duke dobësuar komponentin multikulturor të saj.

Në tezat e intelektualëve të këtij grupimi, diversiteti kulturor është kusht për funksionimin e forumeve sociale, një alternativë demokratizuese e qarkullimit të informacionit, që bashkë me ekonominë bashkëpunuese (sharing economy) dhe lëvizjes mjedisore qartësojnë rrugën drejt së ardhmes shoqërore.

Diversiteti kulturor prezantohet sot si element i pashmangshëm i rendit ndërkombëtar. Në ndërthurjen mes tregtisë dhe kulturës, marrëveshjet ndërkombëtare mbeten dëshmi e përpjekjes për ta mbrojtur identitetin përmes dialogut dhe mirëkuptimit. Aty ku takohen interesat ekonomike dhe pasuritë shpirtërore, lind mundësia për një botë më të drejtë dhe më të pasur në nuanca njerëzore./MONITOR